Rondeel

.

Gisteren kwam ik ergens in een stuk over poëzie een stukje over Jean Pierre Rawie tegen. In de late jaren negentig van de vorige eeuw heb ik het genoegen gehad Jean Pierre Rawie te mogen ontmoeten toen hij voordroeg tijdens een schrijversmarkt in de gemeente waar ik toen werkte. Een bijzonder heerschap was het, een dandy. Tenminste, ik denk dat hij graag als zodanig door het leven wilde gaan. Wat mij toen al opviel (ik was toen nog niet zo bezig met poëzie) was dat zijn gedichten zo mooi van structuur waren, zo makkelijk in het gehoor lagen en een beetje gedateerd aandeden. Dat laatste was mijn onwetendheid. Hoewel ik zelf geen bestaande structuren of vaste vormen gebruik in mijn poëzie waardeer ik ze wel degelijk. Jelou (jeloupoems.blogspot.nl) een door mij gewaardeerd dichter kan dit ook heel mooi.

.

Als voorbeeld een gedicht van Jean Pierre Rawie met als titel en als vorm, de uit de Middeleeuwen afkomstige versvorm, rondeel.

Rondeel: 4 regels + 4 regels +5 regels, rijmschema abba + abab + abbaa

.

Rondeel

.

Mijn wonder jij aanminnige vriendinnen,
ik heb mijn nachten wel met u doorwaakt:
gij waart gemeenlijk zo innemend naakt
en liet u zo welwillend voor mij winnen.
.
(Uw warme lijfjes tegen ‘t witte linnen,
de legerstede die tevreden kraakt;
mijn wonderlijk aanminnige vriendinnen,
ik heb mijn nachten wel met u doorwaakt.)
.
Soms schiet het mij pas naderhand te binnen
hoezeer wij ons au fond hebben vermaakt
(al is het vaak te spoedig uitgeraakt,
maar viel er aan iets diepers te beginnen,
mijn wonderlijk aanminnige vriendinnen?)

.

Bron: Gedichten.nl

Uit: Wij hebben alles nog te goed (2001)

Van hexaduade tot villanelle

.

In mijn zoektocht naar de uithoeken van de poëzie kwam ik op een website van google terecht met versvormen. Op deze website https://sites.google.com/site/versvormen/home  is een enorm aantal versvormen bijeen gebracht en uitgelegd. Bekende versvormen als de ballade, de limerick en de ollekebolleke staan erbij maar ook voor mij volledig onbekende versvormen als de rimas dissolutas (bekend van de Provençaalse troubadourzang), de Balassi stanza (coupletvorm vernoemd naar de Hongaarse dichter Balint Balassi) en de rupsband (bedacht door Drs. P.).

.

Om een mooi voorbeeld te geven van zo’n onbekende versvorm met een gedicht hieronder een voorbeeld van de Aquariumvorm. Deze door Drs. P. bedachte vorm kent 5 regels, een rijmschema abcdb en in de 4e regel een vierlettergreping woord met klemtoon op de 2e lettergreep.

.

Hij groeit op schrale grond,

Hij smaakt ook wel

Betamelijk.

Hij bracht de Kasha aan de Rus,

Polenta de Romein.

Bij ons smaakt hij

Gemenelijk

Daarnaast is hij volstrekt geschikt

Als hypertensie-kruid;

Voorkomt wellicht

Spataderkous,

Hij minimeert gevolgen

Van straling door atoom.

Mij trekt meer de

Verruk’lijkheid

Van blini’s met veel room!

.

Jan Turner

.

De alouette is een versvorm van Jan Turner genoemd naar de Franse leeuwerik. Het rijmschema is aabccb en het metrum bestaat uit trocheeën (combinatie van een beklemtoonde en daarna een onbeklemtoonde lettergreep), waarbij de hoofdklemtoon bij voorkeur op de derde lettergreep valt.

Een mooi voorbeeld van Jaap van den Born van http://www.hetvrijevers.nl/

.

Hoe mijn luchtballon

In de ochtendzon

Dansend opstijgt in de lucht!

En onaangelijnd

Als een stip verdwijnt

Maar ook hij vindt zo

Straks zijn Waterloo

Wat dit kort verhaal ons leert:

Na een week ligt hij

In een stille wei

Probeer eens wat anders

.

Het is 2 december en bijna pakjesavond. Ook voor mij is dit een periode dat ik weer rijmend moet dichten. Sinterklaasgedichten moeten rijmen. Ooit maakt ik een gedicht voor mijn broer dat niet rijmde voor Sinterklaas. Hoon, spot en onbegrip werden over mij uitgestort (okay, lichtelijk overdreven maar enig onbegrip was er wel).

Waarom deed ik dat destijds? Ik wilde eens wat anders dan de standaard aabb aabb rijmpjes. Tegenwoordig rijm ik voor Sinterklaas abab cdcd efef etc.

Toch zou ik graag eens iets anders doen. Bijvoorbeeld een Sinterklaasgedicht in een Douzijn of een Ben (voor de rijmschema’s bekijk je  https://sites.google.com/site/versvormen/versvormen/ben)

Zo zou ik graag een keer een Sinterklaasgedicht in Jambe maken. Dit is een oude versvoet die heel veel gebruikt wordt in de Nederlandse poëzie. Misschien volgend jaar.

.

Een voorbeeld van een jambe (een combinatie van een onbeklemtoonde en daarna een beklemtoonde lettergreep) is het volgende gedicht van Jan Engelman.

.

Vera Janacopoulos
Cantilene

Ambrosia, wat vloeit mij aan?
uw schedelveld is koeler maan
en alle appels blozen

de klankgazelle die ik vond
hoe zoete zoele kindermond
van zeeschuim en van rozen

o muze in het morgenlicht
o minnares en slank gedicht
er is een god verscholen

violen vlagen op het mos
elysium, de vlinders los
en duizendjarig dolen

Of de bouts-rimés

.

Binnen de vaste versvormen zijn er vele mogelijkheden en er komen er ook nog steeds bij. Een leuke variant is de bouts-rimés of de rijmende endjes. Dit is een poëtisch spel waarbij men de rijmwoorden van een gedicht neemt en hiermee een volledig nieuw gedicht maakt. Bouts-Rimés is bedacht door de, verder onbelangrijke, 17e eeuwse Franse dichter Dulot,  van wie verder geen werk bewaard is gebleven. Hij klaagde ooit dat hij was beroofd van 300 sonnetten. Toen zijn omgeving hierover nogal verbaasd was (over het aantal) verklaarde hij dat het hier louter ging om de rijmwoorden en dat hij de sonnetten later zou schrijven. In die tijd vond men dat reuze amusant en wat Dulot als serieuze zaak had gedaan (het opschrijven van rijmwoorden om daar later sonnetten van te maken) werd als spel een hit en bleef dit tot ver in de 18e eeuw.

.

In Nederland heeft (wie anders) Drs. P. zich aan deze vorm overgegeven maar ook Remko Koplamp op de rijmwoorden van een sonnet van Jean Pierre Rawie. Hieronder zie je waar zo’n bout-rimés toe kan leiden.

.

Nieuwe versvormen

.

Schreef ik hier al eerder over verschillende versvormen, vandaag wil ik stilstaan bij het vernoemen van een versvorm naar de bedenker van die versvorm. Op de sites.google.com versvormen staat een mooi voorbeeld van een nieuwe versvorm vernoemd naar de bedenkster Katja Bruning. Katja is actief op het vrije vers en deze nieuwe versvorm bestaat uit:

12 regels, metrum 4 trochaeën, waarbij regels 1,5 en 9 intern rijmen

.

Hier het gedicht van Katja.

Hier ligt Wafje in zijn grafje.
Volgens menig kynoloog
Was zijn stamboom wat onzuiver,
Ook gezien zijn lodderoog.
Lieve Woefje, ik begroef je
Maar je zieltje vloog omhoog
Waar het, stokken apporterend
En daarbij de Here erend,
Botten opgraaft, in het rond draaft,
Canis Maior prefererend,
Niets ontberend, niets begerend
Kwispelt aan de hemelboog.

.

Meer boeiende versvormen op https://sites.google.com/site/versvormen/

Nieuwe versvorm

.

Soms ontstaat een nieuwe dichtvorm zomaar, per ongeluk. Onderstaand gedicht dichtte Bas Boekeloo in het voorjaar van 2010 op een forum en verschillende dichters, hierdoor getroffen, reageerden meteen met een soortgelijke verzen. Een nieuwe vorm was geboren, de à propos.

Wat is een à propos?

en de notlebbarg

.

Al eerder schreef ik hier over bijzondere versvormen (meestal light verse en vaak bedacht door Drs. P.) als de hexaduade, de villanelle en de Katja. Vandaag de Lobbertang en de notlebbarg.

De lobbertang is, net als de grabbelton in principe een vijfregelig versje (pentameter, abaab, waarbij a vrouwelijk en b mannelijk rijm). Het laatste rijmwoord bevat alle letters drie in de voorafgaande rijmwoorden optreden. Als uitbreiding boven de grabbelton, geldt als eis dat het eerste rijmwoord een anagram van het laatste is.

De grabbelton is een vinding van Drs. P. De notlebbarg is nog moeilijker te maken want hierbij is het eerste rijmwoord een palindroom van het laatste rijmwoord.

Hieronder een voorbeeld van een  notlebbarg van Drs. P.

.

O, mocht ik dat moment weer eens doorleven

.

Meer voorbeelden van de labbertong en andere light verse versvormen lees je op http://www.hetvrijevers.nl

.

Poëzie analyse

.

De recensie van ‘Wanneer kom je buiten spelen?’ is nog niet klaar, deze wordt waarschijnlijk morgen geplaatst. Vandaar vandaag een bericht over poëzie analyse. In mijn blogs over verschillende versvormen komen vaak termen voor als metrum, jambe, strofe etc. De ervaren poëzielezer weet meestal wel wat daar mee bedoeld wordt. Voor een ieder die bij dit soort termen zich achter op het hoofd krabt hier een korte uitleg van een aantal van de belangrijkste termen.

.

Strofe

Een strofe in een gedicht is meestal niet moeilijk te herkennen omdat het visueel gescheiden is. Het is vergelijkbaar met een paragraaf in een tekst. Strofen beschrijven meestal een gedachte en hebben een vastgestelde lengte van twee of meer lijnen. De namen voor verschillende strofenlengtes zijn:

2: distichon

3: terzine

4: kwatrijn

5: quintet

6: sextet

7: septet

8: octaaf

5 of meer: stanza (algemene term)

.

Zoals je ziet zitten er een paar namen tussen die je wellicht bekend voorkomen (octaaf en sextet) uit de muziek. De versvorm sonnet bestaat dus uit twee kwatrijnen gevolgd door een sextet of twee terzijnen.

. 

Metrum en voet

Het metrum en voet zijn wat lastiger dan het rijmschema en de strofen. Metrum komt uit het Grieks: metron betekent meten. Het heeft dus te maken met de lengte van een lijn in het gedicht. De lengte van een gedicht wordt niet bepaald door gewoon de woorden te tellen. Dit werkt niet omdat woorden verschillende lengtes en ritmes hebben wat van invloed is op hoe je het gedicht leest. Je merkt dit heel goed als je een rijmend vers wilt schrijven: hoe lang de lijn wordt, hangt af van de lijn waarmee het rijmt. Je kunt niet ineens een lijn veel langer of korter maken, want dan klinkt het niet goed meer.
De lengte van een lijn meten we in voet. Elke voet is een herhaling van hetzelfde ritme in de lettergrepen. Meestal onderscheiden we zes verschillende voeten. Het ritme wordt weergegeven in vier verschillende notatievormen.

.

Als je een gedicht analyseert, kun je zien hoeveel voeten het heeft. Dit tel je dan per lijn en dat is het metrum (de lengte). Termen die gebruikt worden om dit aan te duiden zijn:

1: monometer

2: dimeter

3: trimeter

4: tetrameter

5: pentameter

6: hexameter

7: heptameter

8: octameter

.

Versvormen

.

Vandaag weer een bijzondere versvorm de ‘Lai’ .

De Lai is mogelijk afkomstig uit de Provence (Frankrijk) en bestaat uit 4 maal drie regels waarbij het rijmschema aab wordt gehanteerd. Of zoals de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren het beschrijft: Een 12e- of 13e-eeuws Oudfrans verhaal in paarsgewijs rijmende verzen van acht lettergrepen (wat dus een andere uitleg is dan hetgeen hieronder staat, wat maar eens benadrukt dat er geen consensus bestaat over wat een lai precies is). Weer een andere bron geeft als betekenis van lai een Keltische vorm van verhalende poëzie. De vraag wat een lai precies is, is nog nooit tot ieders tevredenheid beantwoord schrijft de DBNL dan ook terecht.

Het metrum is: de a regel: 3 jamben, de b regel 1 jambe. Niet al te ingewikkeld dus maar met een verrassend effect. Hieronder twee voorbeelden de eerste is van Quinty Leeuwenvacht.

.

 Sweet dreams

We zoenen lekker loom
Als in een zoete droom
Pom pom

.

Dan neem je het condoom
En schuift het zonder schroom
Er om

.

Eerst doen we het heel sloom
Mijn lichaam wasemt stoom
Ik grom

.

Dan ga je zonder toom
Je zet me onder stroom
Ik kom!

.

Psalm 17 1-5

.

Heer luister naar mijn bee.

Ik dien uw zaak der vree.

Aanhoor.

 .

Mijn ogen zien naar u,

Dus vel uw oordeel nu.

Ga door.

 .

Geen onrecht is in mij,

Mijn taal oprecht en blij.

Bekoor.

 .

Ik volg ’t Pad der Wet,

Ik ga met vaste tred

Ervoor.

.

Versvormen in meerdere talen

.

Een limerick is een dichtvorm van 5 regels met een vrij strak metrum. Twee drievoetige amfibrachen ( De amfibrachys is een versvoet die bestaat uit een onbeklemtoonde, daarna een beklemtoonde en dan een onbeklemtoonde lettergreep), twee regels amfibrachen en jambe  en afgesloten door weer een drievoetige amfibrachen.

In de eerste regel wordt (meestal) een persoon of dier geïntroduceerd met een plaatsnaam, voorts heeft de Limerick vaak een wat dubbelzinnige inhoud, of kan zelfs zeer grof zijn.

Deze vorm van ‘light verse’ werd vooral beroemd  gemaakt door de Engelse nonsensdichter Edward Lear (1812-1888) met limericks als deze:

There was an old man with a beard

Who said, ‘It is just as I feared!

Two owls and a hen

Four larks and a wren

Have all build their nest in my beard!

.

Hieronder een aantal Limericks in verschillende talen.

.

Heinz Boenert (1924- )

Laut schimpfte ein alter Pariser:
“Der Lebensstil wird immer mieser!
Die Leut’sind versessen
auf Saufen und Fressen,
wo gibt es noch wahre Genießer?”

.

A wonderful bird is the Pelican.
His beak can hold more than his belly can.
He can hold in his beak
Enough food for a week!
But I’ll be darned if I know how the hellican

.

C’était un brave type de France
N’avait jamais eu n’once de chance
Il jouait au lotto
Avec son pote Otto
Tous deux n’y paumèr’nt pas que finances

.

Reinhard Döhl (1934-2004)

ein mann aus schwäbisch gmund
hielt sich im hintergrund
und das so sehr
und täglich mehr
bis völlig er drin verschwund

.

Aramis

Elvis bleef ongelooflijk discreet
ofschoon hij sterk aan zijn stoelgang leed.
In God’s latrines
krijsen blondines
non-stop zijn “IT’S NOW OR NEVER !”-kreet.

.

Een mollige call-girl te Hijken,
Bereid met haar volheid te prijken,
Laat haar klanten gewoon
Via beeldtelefoon
Een tijdlang haar call-trui bekijken.

.

Met dank aan gedichten.nl, Meandermagazine.net en poezie-in-beweging.nl

Versvorm

.

De douzijn is een versvorm die begin eenentwintigste eeuw geïntroduceerd werd door Frits Criens en inmiddels enige navolging heeft gevonden. Het douzijn is een twaalfregelig gedicht bestaande uit twee vijfregelige strofen en tot slot een distichon ( een gedicht of een strofe van een gedicht van twee regels). De eerste strofe wordt in de tweede strofe gespiegeld.

Rijmschema: abaab babba cc

Metrum: Pentameter

.

Een voorbeeld van Frits Criens uit De tweede ronde (2007)

.

Afvalrace

.

Vandaag kwam ik mijn ex op fitness tegen
Het eerste weerzien sinds een jaar of tien
Zij was niet echt tot een gesprek genegen
Haar nieuwtjes waren hopeloos belegen
En zij was erg afwezig bovendien

.

Haar huid leek een gedroogde appelsien
En had een vale lijkenkleur gekregen
Van ronde vormen was niets meer te zien
Was zij intussen ernstig ziek misschien
Hoeveel, vroeg ik me af, zou zij nog wegen

.

Ze leek wel terminaal, de arme stakker
Maar zei, toen ik dat vroeg: Ik sonjabakker

.

Versvorm

.

Dit keer de Dizain als versvorm. Nee niet een verbastering van Design maar een van oorsprong Franse versvorm die je nog maar heel weinig tegenkomt.

De Dizain bestaat uit 10 regels met een rijmschema abab bccd cd en heeft als metrum de Pentameter.

Gedicht naar aanleiding van een bericht dat langer zwangerschapsverlof op de helling staat.

.

Het parlement had het zo goed bedacht:

Zwanger moet je rustig kunnen wezen,

Maar goedkeuring wordt er niet meer verwacht,

D’r is twijfel aan uitvoerbaarheid gerezen.

 .

De Europese Raad is ingelezen

En vindt het voorstel veel en veel te duur.

Dat is voor nauw betrokkenen wel zuur,

Maar ja, dan hadden zij niet moeten kezen!

 .

Het voorstel werd gedaan in heilig vuur,

Maar eerst  maar eens de crisis nu genezen!

.

Versvorm bedacht door Lewis Carrol

.

Deze versvorm werd bedacht door Lewis Carrol, schrijver van onder meer Alice in Wonderland. De Carollade bestaat uit steeds 6 regels waarvan de eerste zin steeds begint met: Hij dacht dat hij een … zag.

De tweede zin begint met het woord ‘die’ of ‘dat’.

De derde zin luidt: Maar toen hij weer keek was het slechts.

Regel 5 en 6 bevatten commentaar.

.

Hieronder een voorbeeld.

.

Hij dacht dat hij een Schoonheid zag

Daar in de maneschijn.

Maar toen hij weer keek was het slechts

Een oude chagrijn.

“O God!”, riep hij en wendt zich af,

“Dit is beslist geen gein.”

Hij dacht dat hij een Vrome zag,

Daar naast zich in de kerk.

Maar toen hij weer keek was het slechts

Een stukje duivelswerk:

“t Is maar”, zei hij “Uit zestien tien

Een blauwhardstenen zerk”.

Hij dacht dat hij een Wijze zag,

Een wijsgeer voor zijn hart.

Maar toen hij weer keek was het slechts

De domheid, zeer benard.

Hij riep: “Dit is het ook al niet,

Val dood nu voor mijn part!”

Hij dacht dat hij zich zelve kent

(Hij is al vijftig jaar).

Maar toen hij weer keek zag hij slechts

Een domme oude vent.

Hij zei: “Ik ga geen kant meer uit,

‘k Blijf zitten op mijn krent”.

.

Met dank aan: https://sites.google.com/site/versvormen/

 Democratische versvorm

.

Volgens deelnemers aan ‘Het vrije vers’ is de Tripel de eerste , in 2011 volgens democratische weg, ontstane versvorm.

De Tripel beslaat drie kwatrijnen (3 x 4 regels) met als rijmschema abab, waarbij a mannelijk en b vrouwelijk. Elk kwatrijn eindigt met hetzelfde woord, maar in een andere betekenis. Dit woord noemen we het tripelwoord (vrouwelijk of onzijdig). De eerste regel van het eerste kwatrijn is ook de eerste regel van de andere twee kwatrijnen. Die openingsregel noemt drie elementen, elk der elementen staat éénmaal op rijmpositie. In eerste instantie was de volgorde verplicht: ABC CAB BCA. maar dit is later losgelaten. Het metrum is amfibrachys.

.

Van Remko Koplamp de tripel ‘Lang leve de jarige’.

Lang leve de jarige

Axel van der Ende

.

Axel van der Ende (1967 Rotterdam) is dichter, tekst- en liedjesschrijver, columnist en werkt voor de radio (o.a. Theater van het Sentiment). Op Gedichten.nl schrijft hij al jaren op actuele snelsonnetten en op nederlands.nl tevens een tweewekelijkse column op donderdagen. Axel van der Ende is een vormvast dichter, niets is voor hem zo aantrekkelijk als alles op een rijtje krijgen binnen de beperkingen van de vorm. Na vele poplimericks bekwaamde hij zich verder in onder meer kwatrijn en ollekebolleke en ontwierp hij de SMS-poëzie voor mobiele telefoons.

Het gedicht ‘Het monster van fitness is te lezen op Gedichten.nl

.

Het monster van fitness

.

We sporten thans in scholen, veilig binnen
Het trimmen, joggen, surfen is passé
Al tweeënhalf miljoen doen eraan mee
Aan bodycombat, steppen en aan spinnen

De fitnessfreaksverzameling groeit straf
En valt dezelfder tijd meteen weer af

.

Foto: http://www.jackandjillaroo.nl/

Versvorm

.

De versvorm ‘Dubbele moraal’ bestaat uit twee zesregelige gedichten naast elkaar met dezelfde rijmwoorden waarin het rechtse gedicht een tegenovergestelde bewering van het linkse bevat. Deze versvorm is bedacht door een redacteur van het het Vrije Vers http://www.hetvrijevers.nl/

Het rijmschema is ABAAAB en het metrum is vrij. Hieronder een voorbeeld van een dubbele moraal.

.

Dubbele moraal

Met dank aan https://sites.google.com/site/versvormen/ en http://peensblog.blogspot.nl/2013/08/dubbele-moraal.html

Versvorm

.

Er zijn vele versvormen (neem maar eens een kijkje in de categorie Versvormen op dit blog). De website http://hetvrijevers.nl/ staat bijvoorbeeld helemaal in het teken van gedichten met vaste vormen. 

Vandaag de Dubbele moraal als versvorm. Deze vorm werd ooit bedacht door een redacteur van het Vrije Vers. De dubbele moraal bestaat uit twee zesregelige gedichten naast elkaar met dezelfde rijmwoorden waarin het rechtse gedicht een tegenovergestelde bewering van het linkse bevat. Het rijmschema is abaaab en het metrum is vrij. De rijmwoorden zijn overeenkomstig en bijna altijd identiek maar niet noodzakelijk (bijvoorbeeld leiden en lijden).

Hieronder een voorbeeld.

.

Versvormen

.

Een interessante versvorm is de monotetra. De monotetra is ontwikkeld door Michael Walker en zoals de naam al doet vermoeden (het Griekse getal 4 heet Tetra) betreft het hier een versvorm waarbij elke strofe (het aantal is onbeperkt) een vierregelig rijmschema heeft. aaaa bbbb enzovoorts.

Het metrum is vierjambig, in de laatste regel treedt een tweevoetige herhaling op die een versterkend weemoedig effect kan hebben (Ach, nimmermeer, ach, nimmermeer) of als ander versterkend middel kan dienen.

Hieronder een mooi voorbeeld van een monotetra van Bas Boekelo getiteld ‘De nieuwe order’.

.

Vormen van rijm

.

Ik krijg weleens de vraag wat poëzie nu eigenlijk is. Daar is natuurlijk geen eenduidig antwoord op te geven. Zoek naar definities en je vindt er vele. Ik heb in het verleden al wel verschillende aspecten van poëzie beschreven op dit blog (in de categorie literaire kunst) en wil daar de komende weken weer een en ander aan toevoegen.

Om te beginnen Rijm. Hoewel ik zelf niet van de rijm ben (ik heb de rijmdwang in het verleden ook af moeten leren) zijn er prachtige rijmende gedichten geschreven. Gedichten in vaste versvormen maar ook gedichten met voorrijm, middenrijm etc.

Vandaag wil ik stilstaan bij drie soorten rijmklanken: Volrijm, Alliteratie en Assonantie .

Volrijm

Bij Volrijm is er sprake van klankovereenkomst bij zowel klinkers als medeklinkers.

Slik en stik. Deze vorm, waarbij de beklemtoonde lettergreep niet gevolgd wordt door een andere, noem je mannelijk of staand rijm
Rapen en gapen. Deze vorm, waarbij de beklemtoonde lettergreep wel gevolgd wordt door een andere, noem je vrouwelijk of slepend rijm.
Toeteren en ploeteren. Deze vorm, waarbij de beklemtoonde lettergreep gevolgd wordt door twee onbeklemtoonde lettergrepen, noem je glijdend rijm.

Alliteratie

Bij Alliteratie is er sprake van klankovereenkomst van de begin medeklinkers.

Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan. Kapper Karel knipte koppige kerels kaal.

In het boek Opperlandse Taal & Letterkunde van Hugo Brandt Corstius uit 1981 zijn mooie voorbeelden te vinden.

Assonantie

Bij assonantie is er alleen klankovereenkomst van de klinker. Assonantie wordt veel door rappers gebruikt en zou je kunnen beschouwen als een zwakkere vorm van rijm. Maar ook de grote dichters maakte gebruik van deze vorm, zoals hier in een strofe van Martinus Nijhoff.

Maar ‘t leven is te vast en hard:

Of we al een rustplaats graven,

Noch nimmer kwam de grote nacht

en is een mensch gaan slapen

.

Hans en Monique Hagen hebben in hun bundel ‘Jij bent de liefste’ en gedicht geschreven waar van allerlei soorten rijm inzit. De titel is ‘Onzichtbaar’ uit 2002.

.

Onzichtbaar